Alla scoperta dell’esperanto
Martina
Napolitano, East Journal, 30 marzo 2018
Duolingo lo ha lanciato come corso nel
2014 e da allora ha raccolto oltre un milione di iscritti; esistono gruppi Facebook
e pagine Twitter dedicate a chi lo parla; l’app Amikumu permette di individuare
i primi cento utenti in ordine di distanza con cui poter comunicare in questa
lingua: l’esperanto sembra aver trovato nuova linfa vitale nel mondo del web.
2014 e da allora ha raccolto oltre un milione di iscritti; esistono gruppi Facebook
e pagine Twitter dedicate a chi lo parla; l’app Amikumu permette di individuare
i primi cento utenti in ordine di distanza con cui poter comunicare in questa
lingua: l’esperanto sembra aver trovato nuova linfa vitale nel mondo del web.
Sia Google che Facebook offrono da anni la versione in esperanto e gli articoli
in Wikipedia sono oltre 240 mila, come quelli in turco o coreano.
in Wikipedia sono oltre 240 mila, come quelli in turco o coreano.
Tra i
parlanti di questa lingua artificiale ci sono nomi noti, quali J.R.R. Tolkien,
il presidente italiano Scalfaro e quello austriaco Franz Jonas, svariati premi
Nobel quali Alfred H. Fried (Pace, 1911), Linus Pauling (Chimica, 1954), Daniel
Bovet (Medicina, 1957), Reinhard Selten (Economia, 1994).
parlanti di questa lingua artificiale ci sono nomi noti, quali J.R.R. Tolkien,
il presidente italiano Scalfaro e quello austriaco Franz Jonas, svariati premi
Nobel quali Alfred H. Fried (Pace, 1911), Linus Pauling (Chimica, 1954), Daniel
Bovet (Medicina, 1957), Reinhard Selten (Economia, 1994).
Migliorini
in Italia ne curò il manuale di
base già nel 1923 e coniò la felice metafora che vede le lingue
naturali come piedi e quelle artificiali (quale l’esperanto) come relative
scarpe.
in Italia ne curò il manuale di
base già nel 1923 e coniò la felice metafora che vede le lingue
naturali come piedi e quelle artificiali (quale l’esperanto) come relative
scarpe.
Umberto
Eco, interessatosi di esperanto, riteneva che potesse divenire “un crocevia, una
specie di Hong Kong delle lingue”; al contrario di lingue naturali come
l’inglese che si imparano per motivi pratici e a differenza di altre lingue
artificiali, a suo avviso, l’esperanto si è mostrato un progetto forte, alle
cui spalle vi è “un’ideologia”, “una religione che spinge le persone a imparare
e parlare la lingua”.
Eco, interessatosi di esperanto, riteneva che potesse divenire “un crocevia, una
specie di Hong Kong delle lingue”; al contrario di lingue naturali come
l’inglese che si imparano per motivi pratici e a differenza di altre lingue
artificiali, a suo avviso, l’esperanto si è mostrato un progetto forte, alle
cui spalle vi è “un’ideologia”, “una religione che spinge le persone a imparare
e parlare la lingua”.
Oggi Esperantujo
(o Esperantio, la comunità esperantista mondiale) ha una base di parlanti che
si aggira attorno ai due milioni, per quanto si possa ampliare il numero fino a
cinque milioni, se si conteggiano le persone che lo hanno appreso e non lo
esercitano o coloro che non si sono registrati nelle organizzazioni ufficiali.
Alcuni dati per paese sono disponibili qui.
(o Esperantio, la comunità esperantista mondiale) ha una base di parlanti che
si aggira attorno ai due milioni, per quanto si possa ampliare il numero fino a
cinque milioni, se si conteggiano le persone che lo hanno appreso e non lo
esercitano o coloro che non si sono registrati nelle organizzazioni ufficiali.
Alcuni dati per paese sono disponibili qui.
Ciononostante,
ricorda Giancarlo Rinaldo, esperantista di Padova, oggi “l’esperanto rimane una
lingua scarsamente conosciuta: in Italia, per esempio, fra i nuovi laureati
solo il 30% circa sa che esiste una lingua internazionale effettiva; il 70%
risponde che è l’inglese”.
ricorda Giancarlo Rinaldo, esperantista di Padova, oggi “l’esperanto rimane una
lingua scarsamente conosciuta: in Italia, per esempio, fra i nuovi laureati
solo il 30% circa sa che esiste una lingua internazionale effettiva; il 70%
risponde che è l’inglese”.
Cenni
storici
storici
La
nascita dell’esperanto è legata alla figura del medico oculista polacco
Zamenhof. Nato nel 1859 a Białystok, da ginnasiale Zamenhof
completa il primo progetto di lingwe uniwersala (lingua universale), il
protoesperanto, assieme ai compagni di scuola. Dopo aver studiato a Mosca e
Varsavia, Zamenhof lavora come medico nell’odierna cittadina lituana di
Veisiejai (dove oggi si trova una bella statua in suo onore). Nel 1887, con
l’aiuto della moglie, pubblica in russo l’Unua Libro (Meždunarodnyj
jazyk, “Lingua internazionale”), con cui presenta al mondo la sua creatura
linguistica. Come pseudonimo per la pubblicazione utilizza Doktoro Esperanto e
con questo nome verrà subito identificata la lingua. La nascita ufficiale,
spiega Rinaldo, si può tuttavia far risalire al 1905 con la pubblicazione della
grammatica Fundamento de Esperanto.
nascita dell’esperanto è legata alla figura del medico oculista polacco
Zamenhof. Nato nel 1859 a Białystok, da ginnasiale Zamenhof
completa il primo progetto di lingwe uniwersala (lingua universale), il
protoesperanto, assieme ai compagni di scuola. Dopo aver studiato a Mosca e
Varsavia, Zamenhof lavora come medico nell’odierna cittadina lituana di
Veisiejai (dove oggi si trova una bella statua in suo onore). Nel 1887, con
l’aiuto della moglie, pubblica in russo l’Unua Libro (Meždunarodnyj
jazyk, “Lingua internazionale”), con cui presenta al mondo la sua creatura
linguistica. Come pseudonimo per la pubblicazione utilizza Doktoro Esperanto e
con questo nome verrà subito identificata la lingua. La nascita ufficiale,
spiega Rinaldo, si può tuttavia far risalire al 1905 con la pubblicazione della
grammatica Fundamento de Esperanto.
Zamenhof
non era tanto interessato a diffondere un nuovo strumento di comunicazione,
quanto a promuovere una lingua che potesse favorire una pacifica coesistenza di
popoli e culture diverse. Sulla stessa linea si poneva Lev Tolstoj, non a caso
uno dei primi sostenitori dell’esperanto; “si dice abbia imparato la lingua in
tre-quattro ore”, ricorda Enrico Gaetano Borrello, esperantista massese. Anche
per questo fondamento ideologiсo Zamenhof venne candidato al
Nobel per la Pace ben 14 volte, senza tuttavia vincerlo. Morì nel corso della
prima guerra mondiale nel 1917.
non era tanto interessato a diffondere un nuovo strumento di comunicazione,
quanto a promuovere una lingua che potesse favorire una pacifica coesistenza di
popoli e culture diverse. Sulla stessa linea si poneva Lev Tolstoj, non a caso
uno dei primi sostenitori dell’esperanto; “si dice abbia imparato la lingua in
tre-quattro ore”, ricorda Enrico Gaetano Borrello, esperantista massese. Anche
per questo fondamento ideologiсo Zamenhof venne candidato al
Nobel per la Pace ben 14 volte, senza tuttavia vincerlo. Morì nel corso della
prima guerra mondiale nel 1917.
Da allora
l’esperanto si è diffuso attraverso i congressi annuali degli esperantisti nel
mondo e attraverso l’azione dell’Accademia dell’Esperanto, incaricata
dell’aggiornamento della lingua e della sua evoluzione in ottemperanza alle
regole del Fundamento.
l’esperanto si è diffuso attraverso i congressi annuali degli esperantisti nel
mondo e attraverso l’azione dell’Accademia dell’Esperanto, incaricata
dell’aggiornamento della lingua e della sua evoluzione in ottemperanza alle
regole del Fundamento.
Una
battuta di arresto nella diffusione dell’esperanto è avvenuta durante i regimi
totalitari nazista e stalinista, pronti ad additare negativamente Zamenhof
anche per le sue origini ebraiche. Nel Mein Kampf Hitler scriveva che lo scopo
dell’esperanto era quello di fornire una lingua comune alla diaspora ebraica;
Stalin lo definì “la lingua delle spie”. Anche il Giappone seguì a ruota
l’alleato tedesco, parlando dell’esperanto come di un’anguria: verde fuori
(colore simbolo dell’esperanto) e rosso (comunista) dentro, come racconta
Ulrich Lins ne La lingua pericolosa.
battuta di arresto nella diffusione dell’esperanto è avvenuta durante i regimi
totalitari nazista e stalinista, pronti ad additare negativamente Zamenhof
anche per le sue origini ebraiche. Nel Mein Kampf Hitler scriveva che lo scopo
dell’esperanto era quello di fornire una lingua comune alla diaspora ebraica;
Stalin lo definì “la lingua delle spie”. Anche il Giappone seguì a ruota
l’alleato tedesco, parlando dell’esperanto come di un’anguria: verde fuori
(colore simbolo dell’esperanto) e rosso (comunista) dentro, come racconta
Ulrich Lins ne La lingua pericolosa.
Tappe
importanti per l’esperanto sono state l’instaurazione di relazioni tra Unesco e
UEA (Universala Esperanto-Asocio), nel 1954, e il riconoscimento da parte
dell’Unesco dell’affinità tra scopi e ideali del progetto di Zamenhof e quelli
dell’organizzazione. Nel 1985 l’Unesco invitava a introdurre l’esperanto nei
percorsi scolastici. Due anni dopo l’UEA entrava in relazioni consultive con il
Consiglio d’Europa. Nel 1990 la Chiesa cattolica ha riconosciuto l’esperanto
come lingua liturgica. Nel 1993 il Pen Club International ha inserito questa
lingua tra le altre lingue letterarie.
importanti per l’esperanto sono state l’instaurazione di relazioni tra Unesco e
UEA (Universala Esperanto-Asocio), nel 1954, e il riconoscimento da parte
dell’Unesco dell’affinità tra scopi e ideali del progetto di Zamenhof e quelli
dell’organizzazione. Nel 1985 l’Unesco invitava a introdurre l’esperanto nei
percorsi scolastici. Due anni dopo l’UEA entrava in relazioni consultive con il
Consiglio d’Europa. Nel 1990 la Chiesa cattolica ha riconosciuto l’esperanto
come lingua liturgica. Nel 1993 il Pen Club International ha inserito questa
lingua tra le altre lingue letterarie.
Un po’ di
grammatica
grammatica
Tra i
criteri fondamentali per il successo di una lingua ausiliare artificiale ci
sono sicuramente la regolarità grammaticale e la vicinanza lessicale a lingue
naturali più diffuse. Entrambi aspetti che l’esperanto rispetta. La grammatica
di base strutturata da Zamenhof si compone di 16 regole e non considera alcuna
eccezione.
criteri fondamentali per il successo di una lingua ausiliare artificiale ci
sono sicuramente la regolarità grammaticale e la vicinanza lessicale a lingue
naturali più diffuse. Entrambi aspetti che l’esperanto rispetta. La grammatica
di base strutturata da Zamenhof si compone di 16 regole e non considera alcuna
eccezione.
A livello
alfabetico, l’esperanto conosce 28 caratteri (manca la Q), di cui 5 vocali e 2
semivocali (la J e Ŭ consonantiche che fanno dittongo con vocali
vicine). Il criterio fonetico è quello un fonema = un grafema, la pronuncia è
pertanto univoca. L’accento cade sempre sulla penultima vocale.
alfabetico, l’esperanto conosce 28 caratteri (manca la Q), di cui 5 vocali e 2
semivocali (la J e Ŭ consonantiche che fanno dittongo con vocali
vicine). Il criterio fonetico è quello un fonema = un grafema, la pronuncia è
pertanto univoca. L’accento cade sempre sulla penultima vocale.
A livello
di grammatica, come riassume Nicoletta Marcialis, “fatti salvi i casi in cui si
limita ad applicare i suoi due principi guida (l’invariabilità dei radicali e
la trasparenza della derivazione), l’esperanto accoglie in sé di preferenza
tratti che siano comuni ad almeno due famiglie linguistiche (slavo-germanica o
romano-germanica). Quando sia necessario scegliere tra tratti che appartengono
a un’unica famiglia linguistica, l’esperanto si orienta su modelli
preferibilmente romanzi o germanici per il lessico, preferibilmente slavi per
la sintassi”.
di grammatica, come riassume Nicoletta Marcialis, “fatti salvi i casi in cui si
limita ad applicare i suoi due principi guida (l’invariabilità dei radicali e
la trasparenza della derivazione), l’esperanto accoglie in sé di preferenza
tratti che siano comuni ad almeno due famiglie linguistiche (slavo-germanica o
romano-germanica). Quando sia necessario scegliere tra tratti che appartengono
a un’unica famiglia linguistica, l’esperanto si orienta su modelli
preferibilmente romanzi o germanici per il lessico, preferibilmente slavi per
la sintassi”.
I verbi
non si declinano; le parole non hanno genere (il femminile si ricava con un
suffisso); l’articolo è unico (vale per maschile, femminile, neutro, singolari
e plurali). Il morfema finale vocalico dà alla radice il carattere
grammaticale: -o per i sostantivi, -a per gli aggettivi, -i per i verbi
all’infinito, -e per gli avverbi. Prendendo come esempio la radice san-,
‘salute’ (sostantivo) si dirà sano, ‘sano’ (aggettivo) si dirà sana, ‘star
bene’ (verbo) sani, ‘salutarmente’ (avverbio) sane.
non si declinano; le parole non hanno genere (il femminile si ricava con un
suffisso); l’articolo è unico (vale per maschile, femminile, neutro, singolari
e plurali). Il morfema finale vocalico dà alla radice il carattere
grammaticale: -o per i sostantivi, -a per gli aggettivi, -i per i verbi
all’infinito, -e per gli avverbi. Prendendo come esempio la radice san-,
‘salute’ (sostantivo) si dirà sano, ‘sano’ (aggettivo) si dirà sana, ‘star
bene’ (verbo) sani, ‘salutarmente’ (avverbio) sane.
Il
lessico si basa su radici a cui prefissi e suffissi vengono applicati per
modificarne il significato. Il vocabolario del 1905 consisteva di 883 radici e
45 affissi. Oggi l’Accademia dell’Esperanto ha ampliato la lista delle radici
ufficiali, che ora sono 4500; il più strutturato vocabolario esistente riporta
17000 parole che, con relativi affissi, danno luogo a quasi 50000 lemmi.
lessico si basa su radici a cui prefissi e suffissi vengono applicati per
modificarne il significato. Il vocabolario del 1905 consisteva di 883 radici e
45 affissi. Oggi l’Accademia dell’Esperanto ha ampliato la lista delle radici
ufficiali, che ora sono 4500; il più strutturato vocabolario esistente riporta
17000 parole che, con relativi affissi, danno luogo a quasi 50000 lemmi.
Nella
Grammatica del 1887 le radici sono quasi esclusivamente riconducibili alle
lingue romanze o germaniche: sed, tamen, ludi (dal latino), ĉarmo (dal francese: fascino), hundo, tago, monato, jaro (dal tedesco:
cane, giorno, mese, anno), libro, kandelo, kankro, kapo (dall’italiano), lerni,
tanko (dall’inglese: imparare, carro armato), horo (dallo spagnolo: ora).
Grammatica del 1887 le radici sono quasi esclusivamente riconducibili alle
lingue romanze o germaniche: sed, tamen, ludi (dal latino), ĉarmo (dal francese: fascino), hundo, tago, monato, jaro (dal tedesco:
cane, giorno, mese, anno), libro, kandelo, kankro, kapo (dall’italiano), lerni,
tanko (dall’inglese: imparare, carro armato), horo (dallo spagnolo: ora).
Tornando
alla radice san-, sanulo è una persona sana, malsanulo è un ammalato, sanulejo
è un sanatorio e malsanulejo è l’ospedale (l’affisso -ej- indica un luogo).
alla radice san-, sanulo è una persona sana, malsanulo è un ammalato, sanulejo
è un sanatorio e malsanulejo è l’ospedale (l’affisso -ej- indica un luogo).
Per
quanto riguarda l’interferenza linguistica, spesso l’esperanto ricorre ai calchi
come nel caso di air bag > aersako, air bus > flugbuso, air terminal >
flugstacio, apartheid > rasapartigo, argent de poche > poŝmono, atelier > manlaborejo, autostop > petveturo, baby-sitter
> infanvartistino, biberon > suĉbotelo. In altri casi, l’Accademia
dell’Esperanto ha preferito acclimatare dei prestiti: aids > aidoso, aplomb
> aplombo, avenue > avenuo, bazar > bazaro, bebè > bebo, boulevard
> bulvardo.
quanto riguarda l’interferenza linguistica, spesso l’esperanto ricorre ai calchi
come nel caso di air bag > aersako, air bus > flugbuso, air terminal >
flugstacio, apartheid > rasapartigo, argent de poche > poŝmono, atelier > manlaborejo, autostop > petveturo, baby-sitter
> infanvartistino, biberon > suĉbotelo. In altri casi, l’Accademia
dell’Esperanto ha preferito acclimatare dei prestiti: aids > aidoso, aplomb
> aplombo, avenue > avenuo, bazar > bazaro, bebè > bebo, boulevard
> bulvardo.
Esperanto
oggi
oggi
Con oltre
30000 pubblicazioni conservate alla biblioteca internazionale dell’esperanto di
Vienna e gli oltre 350 nuovi libri stampati ogni anno, la letteratura in
esperanto si fa sempre più ricca. Esistono traduzioni di classici antichi e
moderni (da Omero al Piccolo Principe), di testi sacri come Bibbia e Corano, di
atti ufficiali come costituzioni, trattati e dichiarazioni, ma anche opere
scientifiche e letterarie nate direttamente in esperanto. “Alla facoltà di
biologia di Padova si studiano ancora gli originali trattati scientifici su
funghi e licheni in esperanto (su cui vige il divieto di traduzione!)”, ricorda
ancora Rinaldo. Qui
una lista di autori in lingua esperanto. Borrello cita tra questi in
particolare il poeta sudafricano Edwin de Kock, il quale ha dichiarato di
scrivere in esperanto “per non essere condizionato dalla poetica in lingua
inglese”. Il padre di George Soros, inoltre, Tivodar Soros è stato un grande
esperantista, autore del romanzo storico Ballo in maschera a Budapest (Maskerado
ĉirkaŭ la morto), poi tradotto in molte
lingue.
30000 pubblicazioni conservate alla biblioteca internazionale dell’esperanto di
Vienna e gli oltre 350 nuovi libri stampati ogni anno, la letteratura in
esperanto si fa sempre più ricca. Esistono traduzioni di classici antichi e
moderni (da Omero al Piccolo Principe), di testi sacri come Bibbia e Corano, di
atti ufficiali come costituzioni, trattati e dichiarazioni, ma anche opere
scientifiche e letterarie nate direttamente in esperanto. “Alla facoltà di
biologia di Padova si studiano ancora gli originali trattati scientifici su
funghi e licheni in esperanto (su cui vige il divieto di traduzione!)”, ricorda
ancora Rinaldo. Qui
una lista di autori in lingua esperanto. Borrello cita tra questi in
particolare il poeta sudafricano Edwin de Kock, il quale ha dichiarato di
scrivere in esperanto “per non essere condizionato dalla poetica in lingua
inglese”. Il padre di George Soros, inoltre, Tivodar Soros è stato un grande
esperantista, autore del romanzo storico Ballo in maschera a Budapest (Maskerado
ĉirkaŭ la morto), poi tradotto in molte
lingue.
Studiare
questa lingua si fa, grazie alla tecnologia, sempre più semplice. C’è un
crescente interesse verso l’esperanto, una lingua che, nata per la pacifica
convivenza di culture e popoli, può anelare al “superamento delle egemonie
economiche, politiche e linguistiche e dei nazionalismi”, spiega Rinaldo.
questa lingua si fa, grazie alla tecnologia, sempre più semplice. C’è un
crescente interesse verso l’esperanto, una lingua che, nata per la pacifica
convivenza di culture e popoli, può anelare al “superamento delle egemonie
economiche, politiche e linguistiche e dei nazionalismi”, spiega Rinaldo.
La più
importante biblioteca di esperanto in Italia è ospitata presso l’Archivio di
Stato di Massa. Il catalogo è consultabile qui (8000 volumi). Per
ulteriori informazioni su corsi, manuali e sul movimento esperantista si
rimanda al sito ufficiale della FEI
(Federazione Esperantista Italiana) e al sito
informativo internazionale sull’Esperanto. Qui
invece il sito (in esperanto) ufficiale dell’UEA, l’Associazione Universale
d’Esperanto.
importante biblioteca di esperanto in Italia è ospitata presso l’Archivio di
Stato di Massa. Il catalogo è consultabile qui (8000 volumi). Per
ulteriori informazioni su corsi, manuali e sul movimento esperantista si
rimanda al sito ufficiale della FEI
(Federazione Esperantista Italiana) e al sito
informativo internazionale sull’Esperanto. Qui
invece il sito (in esperanto) ufficiale dell’UEA, l’Associazione Universale
d’Esperanto.
Proponiamo
la traduzione dell’articolo in esperanto:
la traduzione dell’articolo in esperanto:
LINGUAE:
Malkovri Esperanton
Malkovri Esperanton
Duolingo lanĉis Esperanton kiel kurso en 2014
kaj ekde tiam ĝi kolektis pli ol unu miliono da aliĝintoj; ekzistas grupojn ĉe Facebook kaj paĝoj ĉe Twitter dediĉitaj al ĝiaj parolantoj; la app Amikumu permesas eltrovi la unuajn cent
uzantojn en ordo de distanco, kun kiuj eblas komuniki en tiu lingvo: Esperanto ŝajne eltrovis novan vivlimfon en la mondo de interreto. Kaj Google kaj
Facebook proponas dum jaroj esperanto-version kaj en Vikipedio estas pli ol 240
mil artikoloj, kiom tiuj en turka aŭ korea.
kaj ekde tiam ĝi kolektis pli ol unu miliono da aliĝintoj; ekzistas grupojn ĉe Facebook kaj paĝoj ĉe Twitter dediĉitaj al ĝiaj parolantoj; la app Amikumu permesas eltrovi la unuajn cent
uzantojn en ordo de distanco, kun kiuj eblas komuniki en tiu lingvo: Esperanto ŝajne eltrovis novan vivlimfon en la mondo de interreto. Kaj Google kaj
Facebook proponas dum jaroj esperanto-version kaj en Vikipedio estas pli ol 240
mil artikoloj, kiom tiuj en turka aŭ korea.
Inter la
parolantoj de ĉi tiu artefarita lingvo estas famaj nomoj, kiel J.R.R.
Tolkien, la jama itala Prezidanto Scalfaro kaj la aŭstra Franz Jonas, pluraj Nobel-premiitoj kiel Alfred H. Fried (Paco,
1911), Linus Pauling (Kemio, 1954), Daniel Bovet (Medicino, 1957), Reinhard
Selten (Ekonomio, 1994).
parolantoj de ĉi tiu artefarita lingvo estas famaj nomoj, kiel J.R.R.
Tolkien, la jama itala Prezidanto Scalfaro kaj la aŭstra Franz Jonas, pluraj Nobel-premiitoj kiel Alfred H. Fried (Paco,
1911), Linus Pauling (Kemio, 1954), Daniel Bovet (Medicino, 1957), Reinhard
Selten (Ekonomio, 1994).
Migliorini
en Italio prizorgis la bazan
manlibron jam en 1923 kaj forĝis la feliĉan metaforon laŭ kiu la naturaj lingvoj estas piedoj kaj la
artefaritaj (kiel esperanto) ŝuoj.
en Italio prizorgis la bazan
manlibron jam en 1923 kaj forĝis la feliĉan metaforon laŭ kiu la naturaj lingvoj estas piedoj kaj la
artefaritaj (kiel esperanto) ŝuoj.
Umberto
Eco interesiĝinte pri Esperanto, opiniis ke ĝi povos deveni “vojkruciĝon, specon de Hong-Kongo de la
lingvoj“; kontraŭe al la naturaj lingvoj kiel la angla, kiun oni
lernas por praktikaj kialoj kaj diference de la aliaj artefaritaj lingvoj, li
pensis, ke esperanto sin montras kiel forta projekto, malantaŭ kiu estas “idearo”, “religio kiu premas homojn lerni kaj paroli la
lingvon”.
Eco interesiĝinte pri Esperanto, opiniis ke ĝi povos deveni “vojkruciĝon, specon de Hong-Kongo de la
lingvoj“; kontraŭe al la naturaj lingvoj kiel la angla, kiun oni
lernas por praktikaj kialoj kaj diference de la aliaj artefaritaj lingvoj, li
pensis, ke esperanto sin montras kiel forta projekto, malantaŭ kiu estas “idearo”, “religio kiu premas homojn lerni kaj paroli la
lingvon”.
Hodiaŭ Esperantujo (aŭ Esperantio, la monda esperanto-komunumo) havas
bazon de parolantoj kiu nombras proksimume du milionojn, kvankam oni povas
pligrandigi tiun takson al kvin milionoj, se oni nombras homojn kiuj lernis ĝin sed ĝin ne uzas aŭ kiuj ne aliĝis al oficialaj organizoj. Kelkaj datumoj laŭ lande estas je dispono ĉi tie.
bazon de parolantoj kiu nombras proksimume du milionojn, kvankam oni povas
pligrandigi tiun takson al kvin milionoj, se oni nombras homojn kiuj lernis ĝin sed ĝin ne uzas aŭ kiuj ne aliĝis al oficialaj organizoj. Kelkaj datumoj laŭ lande estas je dispono ĉi tie.
Malgraŭ tio, memoras Giancarlo Rinaldo, esperantisto de Padovo, hodiaŭ “Esperanto restas lingvo malmulte konata: en Italio, ekzemple, inter
la novaj magistroj nur preskaŭ 30% de ili scias ke ekzistas
efektiva internacia lingvo; 70% respondas ke ĝi estas la angla”.
la novaj magistroj nur preskaŭ 30% de ili scias ke ekzistas
efektiva internacia lingvo; 70% respondas ke ĝi estas la angla”.
Historiaj
skizoj
skizoj
Naskiĝo de Esperanto estas kunligita al la personeco de la pola
doktoro-okulisto Zamenhof. Naskiĝinta en 1859 en Bialistoko, la
gimnaziano Zamenhof kompletigis la unuan projekton de lingwe uniwersala
(universala lingvo), ja protoesperanto, kun la kamaradoj de la lernejo. Post
lernado en Moskvo kaj Varsovio, Zamenhof laboris kiel kuracisto en la urbeto de
Veisiejai, hodiaŭa litova (kie hodiaŭ estas bela statuo je lia honoro).
En 1887, kun la helpo de la edzino, publikigis en la rusa la Unuan Libron (Meždunarodnyj
jazyk, “Internacia lingvo”), per kiu li prezentas al la mondo sian lingvistikan
kreitaĵon. Kiel pseŭdonimo por la eldonaĵo li utiligis Doktoro Esperanto kaj per tiu nomo la lingvo estis tuj
identigita. Oficialan naskiĝon, esplikas Rinaldo, oni povas
tamen datigi al 1905 pro la publikigo de la gramatiko Fundamento de Esperanto.
doktoro-okulisto Zamenhof. Naskiĝinta en 1859 en Bialistoko, la
gimnaziano Zamenhof kompletigis la unuan projekton de lingwe uniwersala
(universala lingvo), ja protoesperanto, kun la kamaradoj de la lernejo. Post
lernado en Moskvo kaj Varsovio, Zamenhof laboris kiel kuracisto en la urbeto de
Veisiejai, hodiaŭa litova (kie hodiaŭ estas bela statuo je lia honoro).
En 1887, kun la helpo de la edzino, publikigis en la rusa la Unuan Libron (Meždunarodnyj
jazyk, “Internacia lingvo”), per kiu li prezentas al la mondo sian lingvistikan
kreitaĵon. Kiel pseŭdonimo por la eldonaĵo li utiligis Doktoro Esperanto kaj per tiu nomo la lingvo estis tuj
identigita. Oficialan naskiĝon, esplikas Rinaldo, oni povas
tamen datigi al 1905 pro la publikigo de la gramatiko Fundamento de Esperanto.
Zamenhof
ne estis tro interesita al diskonigo de nova komunikilo, kiom al antaŭenpuŝi lingvon kiu povu helpi pacan kunekzistadon de la
popoloj kaj malsamaj kulturoj. Laŭ la sama linio sin poziciis Lev
Tolstoj, ne hazarde unu inter la unuaj favorantoj de Esperanto; “oni diras ke
li lernis la lingvon dum tri aŭ kvar horoj”, memoras Enrico
Gaetano Borrello, esperantisto de Massa. Ankaŭ pro tiu ideologia bazo, Zamenhof
estis kandidatigita al la Paca Nobel-premio eĉe 14 fojoj, sen tamen ĝin tion. Li mortis dum la unua mondmilito en 1917.
ne estis tro interesita al diskonigo de nova komunikilo, kiom al antaŭenpuŝi lingvon kiu povu helpi pacan kunekzistadon de la
popoloj kaj malsamaj kulturoj. Laŭ la sama linio sin poziciis Lev
Tolstoj, ne hazarde unu inter la unuaj favorantoj de Esperanto; “oni diras ke
li lernis la lingvon dum tri aŭ kvar horoj”, memoras Enrico
Gaetano Borrello, esperantisto de Massa. Ankaŭ pro tiu ideologia bazo, Zamenhof
estis kandidatigita al la Paca Nobel-premio eĉe 14 fojoj, sen tamen ĝin tion. Li mortis dum la unua mondmilito en 1917.
Ekde
tiam, Esperanto disvastiĝis pere de jaraj kongresoj de esperantistoj tra la
tuta mondo kaj pere de la agoj de Akademio de Esperanto, taskigita pri ĝisdatigo de la lingvo kaj de ĝia evoluo laŭ la reguloj de la Fundamento.
tiam, Esperanto disvastiĝis pere de jaraj kongresoj de esperantistoj tra la
tuta mondo kaj pere de la agoj de Akademio de Esperanto, taskigita pri ĝisdatigo de la lingvo kaj de ĝia evoluo laŭ la reguloj de la Fundamento.
Halto en
la disvastigo de Esperanto okazis dum la naciista kaj stalinista totalismaj reĝimoj, preta montri negative Zamenhofon, ankaŭ pro siaj juda deveno. En Mein Kampf Hitler skribis ke celo de
Esperanto estas doni komunan lingvon al la juda diasporo; Stalin difinis ĝin “la lingvon de spionoj”. Ankaŭ Japanio sekvis de proksime la
germanan aliancanon, parolanta pri Esperanto kiel akvomelono: verda ekstere (la
koloro simbolo de esperanto) kaj ruĝa (komunista) interne, kiel
rakontas Ulrich Lins en La danĝera lingvo.
la disvastigo de Esperanto okazis dum la naciista kaj stalinista totalismaj reĝimoj, preta montri negative Zamenhofon, ankaŭ pro siaj juda deveno. En Mein Kampf Hitler skribis ke celo de
Esperanto estas doni komunan lingvon al la juda diasporo; Stalin difinis ĝin “la lingvon de spionoj”. Ankaŭ Japanio sekvis de proksime la
germanan aliancanon, parolanta pri Esperanto kiel akvomelono: verda ekstere (la
koloro simbolo de esperanto) kaj ruĝa (komunista) interne, kiel
rakontas Ulrich Lins en La danĝera lingvo.
Gravaj
etapoj por Esperanto estis la starigo de rilatoj inter Unesko kaj UEA
(Universala Esperanto-Asocio), en 1954, kaj la rekono flanke de Unesko de la
proksimeco inter la celoj kaj idealoj de la projekto de Zamenhof kaj de
siaj. En 1985 Unesko invitis enkonduki esperanton en la lernejaj planoj.
Du jaroj poste UEA eniris en konsultaj rilatoj kun la Eŭropa Konsilio. En 1990 la Katolika Eklezio rekonis esperanton kiel
liturgia lingvo. Pen Club International enigis tiun lingvon inter la aliaj
literaturaj lingvoj.
etapoj por Esperanto estis la starigo de rilatoj inter Unesko kaj UEA
(Universala Esperanto-Asocio), en 1954, kaj la rekono flanke de Unesko de la
proksimeco inter la celoj kaj idealoj de la projekto de Zamenhof kaj de
siaj. En 1985 Unesko invitis enkonduki esperanton en la lernejaj planoj.
Du jaroj poste UEA eniris en konsultaj rilatoj kun la Eŭropa Konsilio. En 1990 la Katolika Eklezio rekonis esperanton kiel
liturgia lingvo. Pen Club International enigis tiun lingvon inter la aliaj
literaturaj lingvoj.
Iom de
gramatiko
gramatiko
Inter la
nepre gravaj kriterioj por sukceso de helpa artefarita lingvo certe estas la
gramatika reguleco kaj la leksika proksimeco al la naturaj plej disvastigitaj
lingvoj. Ambaŭ tiujn aspektojn esperanto respektas. La bazan
gramatikon kiun Zamenhof strukturis, konsistas je 16 regulojn sen iu ajn
escepto.
nepre gravaj kriterioj por sukceso de helpa artefarita lingvo certe estas la
gramatika reguleco kaj la leksika proksimeco al la naturaj plej disvastigitaj
lingvoj. Ambaŭ tiujn aspektojn esperanto respektas. La bazan
gramatikon kiun Zamenhof strukturis, konsistas je 16 regulojn sen iu ajn
escepto.
Je
alfabeta nivelo, Esperanto posedas 28 literojn (de la itala mankas la Q-on),
inter kiuj 5 vokaloj kaj du vokalsonaj konsonantoj, kiujn en la itala oni nomus
duonvokaloj (J kaj la Ŭ, kreas diftongon kun la apudaj vokaloj). La
fonetika kriterio estas unu fonemo = unu grafemo, do prononcado estas certa. La
akcento falas ĉiam sur la antaŭlasta vokalo.
alfabeta nivelo, Esperanto posedas 28 literojn (de la itala mankas la Q-on),
inter kiuj 5 vokaloj kaj du vokalsonaj konsonantoj, kiujn en la itala oni nomus
duonvokaloj (J kaj la Ŭ, kreas diftongon kun la apudaj vokaloj). La
fonetika kriterio estas unu fonemo = unu grafemo, do prononcado estas certa. La
akcento falas ĉiam sur la antaŭlasta vokalo.
Je
gramatika nivelo, kiel resumas Nicoletta Marcialis, “escepte la kazoj kie ĝi limiĝas al la apliko de siaj du gvidaj principoj (senŝanĝeco de radikoj kaj travidebleco de derivado),
esperanto prefere gastass trajtojn kiuj estas komunaj al almenaŭ du lingvistikaj familioj (slava-germana aŭ romana-germana). Kiam estas necese elekti inter trajtojn kiuj
apartenas al unu sola lingvistika familio, esperanto sin orientas prefere al
romanidaj aŭ germanajn modelojn por la leksiko, prefere slavaj
por la sintakso“.
gramatika nivelo, kiel resumas Nicoletta Marcialis, “escepte la kazoj kie ĝi limiĝas al la apliko de siaj du gvidaj principoj (senŝanĝeco de radikoj kaj travidebleco de derivado),
esperanto prefere gastass trajtojn kiuj estas komunaj al almenaŭ du lingvistikaj familioj (slava-germana aŭ romana-germana). Kiam estas necese elekti inter trajtojn kiuj
apartenas al unu sola lingvistika familio, esperanto sin orientas prefere al
romanidaj aŭ germanajn modelojn por la leksiko, prefere slavaj
por la sintakso“.
La
verbojn oni ne deklinacias; vortoj ne havas genron (la inan oni eltiras per
sufikso); la artikolo estas unu (la sama por vira, ina, neŭtra, singulara kaj plurala). La fina vokala morfemo donas al la radiko
la gramatikan karakteron: -o por la substantivoj, -a por la adjektivoj, -i por
la verboj en infinitivo, -e por la adverboj. Prenante kiel ekzemplo la radiko san-,
oni diros sano (substantivo), sana (adjektivo), sani (verbo), sane (adverbo).
verbojn oni ne deklinacias; vortoj ne havas genron (la inan oni eltiras per
sufikso); la artikolo estas unu (la sama por vira, ina, neŭtra, singulara kaj plurala). La fina vokala morfemo donas al la radiko
la gramatikan karakteron: -o por la substantivoj, -a por la adjektivoj, -i por
la verboj en infinitivo, -e por la adverboj. Prenante kiel ekzemplo la radiko san-,
oni diros sano (substantivo), sana (adjektivo), sani (verbo), sane (adverbo).
La
leksiko baziĝas sur radikoj al kiuj prefiksoj kaj sufiksoj estas
aplikataj por modifi ilian signifon. La vortaro de 1905 konsistis je 883
radikoj kaj 45 afiksoj. Hodiaŭ la Akademio de Esperanto
plivastigis liston de oficialaj radikoj, kiuj nun estas 4.500; la plej
strukturita ekzistanta vortaro raportas pri 17.000 vortoj kiuj, kun la
afiksitaj vortoj, rezultigas proksimume 50.000 artikolojn.
leksiko baziĝas sur radikoj al kiuj prefiksoj kaj sufiksoj estas
aplikataj por modifi ilian signifon. La vortaro de 1905 konsistis je 883
radikoj kaj 45 afiksoj. Hodiaŭ la Akademio de Esperanto
plivastigis liston de oficialaj radikoj, kiuj nun estas 4.500; la plej
strukturita ekzistanta vortaro raportas pri 17.000 vortoj kiuj, kun la
afiksitaj vortoj, rezultigas proksimume 50.000 artikolojn.
En la Gramatiko
de 1887, radikoj estas preskaŭ ekskluzive rekondukeblaj al la
romanidaj aŭ germanaj lingvoj: sed, tamen, ludi (de la latina ludere),
ĉarmo (de la franca charme), hundo, tago, monato,
jaro (de la germana: Hund, Tag, Monat, Jahr), libro, kandelo, kankro, kapo (de
la itala: libro, candela, cancro, capo), lerni, tanko (de la angla: to learn,
tank), horo (de la hispana: ahora).
de 1887, radikoj estas preskaŭ ekskluzive rekondukeblaj al la
romanidaj aŭ germanaj lingvoj: sed, tamen, ludi (de la latina ludere),
ĉarmo (de la franca charme), hundo, tago, monato,
jaro (de la germana: Hund, Tag, Monat, Jahr), libro, kandelo, kankro, kapo (de
la itala: libro, candela, cancro, capo), lerni, tanko (de la angla: to learn,
tank), horo (de la hispana: ahora).
Revenante
al la radiko san-, sanulo esta sana homo, kaj ni havas malsanulon, sanulejon
kaj malsanulejon ktp.
al la radiko san-, sanulo esta sana homo, kaj ni havas malsanulon, sanulejon
kaj malsanulejon ktp.
Rilate al
la lingvistika interfero, ofte Esperanto sin turniĝas al kalkeoj, kiel en la kazo de air bag > aersako, air bus >
flugbuso, air terminal > flugstacio, apartheid > rasapartigo, argent de
poche > poŝmono, atelier > manlaborejo, autostop >
petveturo, baby-sitter > infanvartistino, biberon > suĉbotelo. En aliaj kazoj, Akademio de Esperanto preferis akcepti
pruntojn: aids > aidoso, aplomb > aplombo, avenue > avenuo, bazar >
bazaro, bebè > bebo, boulevard > bulvardo.
la lingvistika interfero, ofte Esperanto sin turniĝas al kalkeoj, kiel en la kazo de air bag > aersako, air bus >
flugbuso, air terminal > flugstacio, apartheid > rasapartigo, argent de
poche > poŝmono, atelier > manlaborejo, autostop >
petveturo, baby-sitter > infanvartistino, biberon > suĉbotelo. En aliaj kazoj, Akademio de Esperanto preferis akcepti
pruntojn: aids > aidoso, aplomb > aplombo, avenue > avenuo, bazar >
bazaro, bebè > bebo, boulevard > bulvardo.
Esperanto
hodiaŭ
hodiaŭ
Kun
preskaŭ 30.000 libroj konservitaj ĉe la Esperanto Muzeo de la Aŭstra Nacia Biblioteko en Vieno kaj
la pli ol 350 novaj titoloj eldonitaj ĉiujare, la esperanta literaturo ĉiam pliriĉiĝas. Ekzistas tradukoj de la
klasika verkoj, antikvaj kaj modernaj (de Homero al Eta Princo), de sanktaj
tekstoj kiel Biblio kaj Korano, de oficialaj aktoj kiel konstitucioj, traktatoj
kaj deklaracioj, sed ankaŭ sciencaj kaj literaturaj verkoj originalaj en
Esperanto. “Ĉe la Fako de Biologio de Padovo, Italio, oni studas
ankoraŭ originalajn sciencajn traktatojn pri fungoj kaj
likenoj en Esperanto (sur kiuj staras la malpermeso de traduko!)”, memoras
Rinaldo. Ĉi tie
listo de aŭtoroj en esperanta lingvo. Borrello citas inter
tiuj aŭtoroj aparte la sudafrikan poeton Edwin de Kock,
kiu deklaris ke li verkis en Esperanto “por ne esti kondiĉita per la angla poetiko”. La patro de George Soros, plie, Tivodar
Soros estis fama esperantisto, li verkis “Maskerado ĉirkaŭ la morto“, poste tradukita en multaj lingvoj.
preskaŭ 30.000 libroj konservitaj ĉe la Esperanto Muzeo de la Aŭstra Nacia Biblioteko en Vieno kaj
la pli ol 350 novaj titoloj eldonitaj ĉiujare, la esperanta literaturo ĉiam pliriĉiĝas. Ekzistas tradukoj de la
klasika verkoj, antikvaj kaj modernaj (de Homero al Eta Princo), de sanktaj
tekstoj kiel Biblio kaj Korano, de oficialaj aktoj kiel konstitucioj, traktatoj
kaj deklaracioj, sed ankaŭ sciencaj kaj literaturaj verkoj originalaj en
Esperanto. “Ĉe la Fako de Biologio de Padovo, Italio, oni studas
ankoraŭ originalajn sciencajn traktatojn pri fungoj kaj
likenoj en Esperanto (sur kiuj staras la malpermeso de traduko!)”, memoras
Rinaldo. Ĉi tie
listo de aŭtoroj en esperanta lingvo. Borrello citas inter
tiuj aŭtoroj aparte la sudafrikan poeton Edwin de Kock,
kiu deklaris ke li verkis en Esperanto “por ne esti kondiĉita per la angla poetiko”. La patro de George Soros, plie, Tivodar
Soros estis fama esperantisto, li verkis “Maskerado ĉirkaŭ la morto“, poste tradukita en multaj lingvoj.
Lerni
tian lingvon estas, danke al teknologio, ĉiam pli facile. Estas kreskanta
intereso pri Esperanto, lingvo kiu, naskiĝinta por paca kunvivado de
kulturoj kaj popoloj, povas aspiri al “preterpaso de la hegemonioj ekonomiaj,
politikaj kaj lingvistikaj kaj de la naciismoj”, klarigas Rinaldo.
tian lingvon estas, danke al teknologio, ĉiam pli facile. Estas kreskanta
intereso pri Esperanto, lingvo kiu, naskiĝinta por paca kunvivado de
kulturoj kaj popoloj, povas aspiri al “preterpaso de la hegemonioj ekonomiaj,
politikaj kaj lingvistikaj kaj de la naciismoj”, klarigas Rinaldo.
La plej
grava esperanta biblioteko en Italio estas lokita ĉe la Ŝtata Arkivo de Massa. Ĝia katalogo estas konsultebla ĉi tie
(8.000 volumoj). Por pliaj informoj pri kursoj, manlibroj kaj pri la esperanta
movado oni resendas al la oficiala ejo
de FEI (Federazione Esperantista Italiana) kaj al la ejo pri internaciaj informoj pri
Esperanto. Ĉi tie anstataŭe la oficiala ejo (esperanta) de UEA, la Universala Esperanto Asocio.
grava esperanta biblioteko en Italio estas lokita ĉe la Ŝtata Arkivo de Massa. Ĝia katalogo estas konsultebla ĉi tie
(8.000 volumoj). Por pliaj informoj pri kursoj, manlibroj kaj pri la esperanta
movado oni resendas al la oficiala ejo
de FEI (Federazione Esperantista Italiana) kaj al la ejo pri internaciaj informoj pri
Esperanto. Ĉi tie anstataŭe la oficiala ejo (esperanta) de UEA, la Universala Esperanto Asocio.
